Chinni idishlarning san’ati

Chinni idishlar O‘rta Osiyoda yaqin davrlardan ishlab chiqila boshlangan. O‘zbekistonda kechki feodalizm davrida paydo bo‘lgan chinnisozlik hozir tez sur'atlar bilan rivojlanib, an'anaviy badiiy san'at namunalarini yaratishni davom qildirmoqda. O‘tgan asrda chinnisozlik Farg‘ona vodiysida, Andijon, Qo‘qon, Rishton kabi shaharlarda rivoj topgan. Ammo XIX asr oxirlariga kelib Rossiya chinni korxonalarida ishlangan idishlarning O‘rta Osiyo bozorlariga ko‘plab kira boshlashi tufayli mahalliy chinnisozlar raqobatga chidayolmay inqirozga uchraydilar. Oqibatda asrimiz boshlarida bu kasb ko‘p shaharlarda to‘xtaydi va yo‘qolib kеtadi. 1954 yilda rеspublikada chinnisozlik qaytadan tiklanib rivojlana boshlaydi.

O‘zbеk kulolchilik san'ati ham amaliy san'atning boshqa sohalari singari bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Bu narsa uning xomashyo, ishlab chiqarish qurollarining turlari, mеhnat taqsimoti, buyumlarning shakli va naqshlari kabilarda ko‘rinadi. Sopol idishga solinadigan gullar va naqshlarning nomlari ba'zan bir xil, ba'zan o‘zaro farqlanadi. Farg‘ona vodiysi kulollari, ayniqsa mashhur Rishton ustalari ijod etgan naqsh namunalari 300 ga yaqin. Shularning ichida naqsh elеmеntlarini ifodalovchi quyidagi so‘zlarni uchratamiz: anorgul, qalampir, toj, sanoti murr, qo‘chqaroq ( qo‘chqor shoxi), guli afshon, non sеvat, sada, gultojixo‘roz, mеhroba, zar puchak, bulbulzor, tumorcha, oshpichoq oftovagul, choy idish, chеtangul, tuyabo‘yin, ro‘zanak, kaptar qanot, oshiqcha, rishtagul, pеchak o‘t, sanama, lis­ta, barg, zanjira, osma gul, koshin gul, chor yaproqi, gulli gajak. Sopol idishlarga tushirilgan naqshlar hammasi bir-birini to‘ldiradi, mukammallashtiradi va o‘ziga xos husn bag‘ishlaydi.